قول سدید

یکی از کتب بسیار مهم در فقه شیعه کتاب شریف «شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام» اثر محقق اول است که از عالی ترین متنهای فقهی می باشد،. این کتاب مهم در کلیه ابواب فقه شیعه امامیه به زبان عربی در قرن هفتم ق. به صورت یک دوره کامل احکام اسلام و مسائل حلال و حرام آن نگاشته شده است. از خصوصیات بارز این کتاب اختصار نویسی ودر عین حال دقیق و جامع نویسی است که نشان دهنده عمق فهم نویسنده از علوم اسلامی می باشد. جواهر الکلام کتاب مشهور فقه که بیش از چهل جلد و مورد استناد بسیاری از فقهاست در شرح همین کتاب نگاشته شده است!

تقسیم بندی کتاب
کتاب ارزشمند شرایع، جزو مشهورترین تالیفات محقق حلی و شاید از مشهورترین کتابهای فقه شیعه است. در این کتاب مطالب و موضوعات فقه، در 4 باب مجزا، با عناوین عبادت در 10 فصل، عقود در 18 فصل، ایقاعات در 10 فصل و احکام شامل 12 فصل، تقسیم شده است
غیر از این تقسیم بندی کلی، نویسنده با ابتکار خود در ترتیب نگارش و بیان احکام، ملتزم به قاعده معینی است و در ترتیب درونی ابواب، ابتدا واجبات سپس مستحبات و سپس مکروهات و در مواردی محرمات را بیان می کند.

اهمیت کتاب
شرایع در صحت و قوام بی نظیر است و اکثر علما و مراجع کتاب را مفید دانسته اند. شرایع الاسلام حاوی دوازده هزار مسئله از مسائل حلال و حرام می باشد و از زمان تالیف آن تاکنون، همواره مورد توجه محققان، دانش پژوهان، طلاب و دانشجویان دنیا بوده است، از همین رو، ترجمه های متعددی به زبانهای فرانسه، روسی، انگلیسی، فارسی، ترکی شده است.
شروح بسیاری بر این اثر، شده که بیشتر از 20 شرح را علامه آقا بزرگ تهرانی در الذریعه ذکر کرده است. از مشهورترین و مهمترین آنها «جواهر الکلام» نوشته فقیه اعظم «شیخ محمد حسن نجفی» صاحب جواهر، «مسالک الافهام» شهید ثانی و ... است..

معرفی اجمالی نویسنده
نجم الدین شیخ جعفر بن حسن بن یحیی، معروف به «محقق حلی» عالم و فقیه اصولی و مرجع بزرگ در سال 602 هـ ق در حله عراق متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی، در علم هیئت و ریاضیات و منطق و کلام، تبحر کامل پیدا کرد و سپس فقه و اصول را در محضر پدر دانشمندش و فقهای مشهور حله تکمیل نمود. وی در سایه استعداد قوی و وسعت نظری که داشت با شهامت و دقت کامل دائره فقه را توسعه داد و آزادی توام با احترام نسبت به فقهای قبل از خود را برای تحقیق و بررسی و تجزیه و تحلیل فقه، اعطا کرد. محقق حلی، یکی از بزرگترین و نامورترین فقیهان عصر خویش بوده، و دارای عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان می باشد، به حدی که وقتی کلمه «محقق » را بدون قرینه در میان فقها ذکر می کنند، شخصیت تحقیقی و علمی او مورد نظر است. او درسایه قریحه سرشار و فکر مواج و وسعت نظری که داشت،به تحکیم مبانی فقه شیعه واساس مکتب اجتهاد پرداخت.او با حسن تقریر و دقت نظر و تعمق کم نظیر،درس می گفت و دانشجویان رشته های مختلف می توانستند از محضر او استفاده کنند. او فقه را بر پایه استدلال محکم بنا نهاد.
وفات او در حله در ماه 23 ربیع الآخر سال 696 در سن 74 سالگی رخ داده است آرامگاه وی امروزه در «محله الطاق » شهر حله قرار دارد و بر قبرش گنبد و سرایی ساخته اند. در پیرامون قبر او، آرامگاه گروهی از بزرگان شیعه نیز قرار دارد.
نام آورانی چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید بن طاووس و ابن سعید هذلی حلی از جمله دست پروردگان مکتب درس محقق حلی اند. وی مورد احترام خاص خواجه نصیرالدین طوسی بود و خواجه به او ارج فراوان می نهاد. بعنوان نمونه خواجه طوسی گاه به کرسی درس محقق حاضر می شد و محقق به احترام خواجه از جا برخاسته و از او درخواست تدریس می نمود ولی او قبول نمی کرد و در جلسه مستمع بود.
علامه حلی در اجازه نامه ای که به خاندان زهره داده،درباره او نوشته است:«کا ن هذا الشیخ افضل اهل عصره فی الفقه » (این بزرگ، فقیه ترین مردم روزگار خویش بوده است.)
صاحب تأسیس الشیعه می افزاید: «انگشت قلم،عاجز از بازشماری اوصاف اوست.او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآن فقه است....از مجلس عالی درس او بیش از 400 مجتهد آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است فارغ التحصیل گردیده اند.
ابن داود تقی الدین حسن بن علی بن داود حلی شاگرد اودر الرجال ص 83 درباره او می نویسد: «المحقق الموفق الامام العلامه واحد عصره » (یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی ترین آنان،فردی که حضور ذهن سریع داشت

تألیفات علامه محقق
صاحب ریحانه الادب چهارده جلد از آثار وی را نام می برد که برخی از آنها هنوز هم از کتابهای درسی حوزه های علمیه به شمارمی آیند:
1-تلخیص الفهرست که ملخص فهرست شیخ طوسی است. 2- الکهنه در منطق 3- المسلک فی اصول الدین 4-نکت النهایه و شرح آن(در فقه امامیه) در دو جلد و در پاسخ مسائلی که در نجف از او پرسیده اند5-نهج الاصول الی علم الاصول 6- المختصر النافع؛ یکی دیگر از آثار فقهی اوست. این کتاب مفید و گزیده شده ازشرائع می باشد. این کتاب به علت اختصار و فراگیرندگی آن مورد توجه محافل علمی وتحصیلی قرار گرفته است 7-المعتبر:یکی دیگر از کتابهای فقهی محقق،معتبر در شرح مختصر است.

صبح صادق، ش.395، ص.6

کلمات کلیدی : یادداشتها