قول سدید

بررسی ادب در برابر رسول حق از دیدگاه قرآن

پیامبر اکرم (ص) به عنوان بهترین مخلوق خداوند در پیشگاه الهی، از جایگاه والایی برخوردار است و در میان ملائکه و مومنین و سایر انسانها نیز شان و مرتبه درخشانی دارد؛ چه آنکه خداوند متعال می‌فرماید: “ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما”. به همین نسبت جایگاه والای ایشان احترام و ادب به این ذات مقدس باید ویژه و در حد اعلی باشد. رعایت ادب نزد اولیای خدا بی‌تردید سبب توفیقات بسیار و به تبع آن، نیل به کمال و سعادت خواهد شد. خداوند در قرآن مجید علاوه بر بیان اوصاف  پیامبر (ص)، احترام به آن حضرت را یکی از واجبات مسلمانان برشمرده و در آیاتی چند، همگان را به این وظیفه فراخوانده است. در این نوشتار برآنیم تا از میان آیات قرآن، وظیفه اخلاقی خود در برابر رسول حق را بررسی نموده و پاره‌ای ازاموری که قرآن از آنها به‌عنوان ادب در برابر پیغمبر (ص)، تعبیر می‌کند، بیان نماییم. پیش از آن باید اشاره شود که 
1-  آنچه در مورد پیامبر خاتم بیان می‌شود طبق عقیده شیعه پیرامون سایر انبیا و نیز  ائمه (ع) نیز مصداق خواهد داشت.
2-  این آداب و احترامات نه تنها در برابر وجود عینی ایشان، بلکه در مقابل همه مراتب وجودی ایشان یعنی وجود ذهنی، لفظی و کتبی ایشان نیز باید لحاظ گردد، چه اینکه تمام فقها به این نکته تاکید دارند که دست زدن به اسم ایشان بدون وضو و طهارت جایز نیست.
با این مقدمه به برخی آیاتی که به ادب در برابر رسول خدا (و نیز سایر معصومین) اشاره کرده است پرداخته می‌شود:
الف) اذن دخول:
“یا ایها الذین امنوا لاتدخلوا بیوت النبی الا ان یوذن لکم؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید داخل خانه‌های پیامبر نشوید، مگر آنکه به شما اذن داده شود”(احزاب/53.)
جدای از شان نزول این آیه، ادب حکم می‌کند این اذن و اجازه در همه شئون زندگی باید انجام گیرد و انسانی که خود را در محضر امام زمان می‌بیند برای هر کاری ابتدا از ایشان اجازه می‌گیرد. به بیان قرآن: “مومنان واقعی کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان دارند و هنگامی که در کار مهمی همراه ایشان باشند بی‌اجازه او جایی نمی‌روند، کسانی که از تو اجازه می‌گیرند به حقیقت به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند”(نور/62.) چنانچه از این آیه برمی‌آید مومن حقیقی همواره با اذن امام خویش مشی طریق می‌کند و همین رعایت ادب، او را به قله‌های سعادت رهنمون می‌کند.
ب) ادب در خطاب
“لاتجعلوا دعاء الرسول بینکمکدعاء بعضکم بعضا؛ صدا کردن پیامبر را در میان خود مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید”(نور/63.)
امام باقر(ع) می‌فرماید: “لاتقولوا یامحمد و لا یا اباالقاسم و لکن قولوا یانبی الله و یارسول الله”. به واقع پیامبر عظیم الشان را نباید با اسم و کنیه صدا زد بلکه باید ایشان را با احترام خاص و با القاب محترمانه به کار برد. چنانچه در سلام نماز نیز می‌گوییم “السلام علیک ایها النبی و رحمت الله و برکاته”. البته ممکن است این مسئله در زبانها و فرهنگهای گوناگون فرق داشته باشد ولی مهم آن است که به گونه‌ای این ذوات مقدس را مورد خطاب قرار دهیم که کمال ادب و احترام را در پی داشته باشد و شان و رتبه آنها حفظ گردد. این مسئله در بعضی مداحی‌ها و مرثیه‌خوانی‌ها یا ترانه‌های صدا و سیما متاسفانه رعایت نمی‌شود و برخی در اشعار خود با عبارات و تعبیراتی ائمه را مورد خطاب قرار می‌دهند که سخافت و بی‌مایگی آن مشهود است!
همچنان نباید صدا را در محضر معصوم بلند نموده و به دور از ادب فریاد کشید. قرآن در این باره می‌فرماید: “یاایها الذین آمنوا لاترفعوا اصواتکم فوق صوت النبی و لاتجهروا له بالقول کجهر بعضکم لبعض...”. بی ادبی این چنانی آن قدر ناپسند است که در ادامه آیه آن را سبب حبط و نابودی اعمال نیک معرفی می‌کند(حجرات/2) و البته از آن سو پایین آوردن صدا به منظور ادب سبب غفران بی‌انتهای الهی می‌گردد.(حجرات/3)
ج)پیشی نگرفتن در کارها از ایشان:
یا ایها الذین آمنوا لا تقدموا بین یدی الله و رسوله و اتقوا الله ان الله سمیع علیم؛ ای مومنان در کارها از خدا و رسولش سبقت نگیرید و تقوای الهی پیشه کنید که خدا شنوا و داناست.”(حجرات/1.)
در دعای ماه شعبان می‌خوانیم: “و المتقدم لهم مارق و المتخر عنه زاهق؛ پیشی گیرنده برآنها از حق خارج شده و جا مانده از آنها نابود شده و از دست رفته است”. قرآن مومنین را این گونه توصیف می‌کند: “محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم ... ؛محمد رسول خدا است و کسانی که با او هستند علیه کفار شدید و بی‌رحمند و در بین خود رحیم ودلسوزند، .. خدا به کسانی که ایمان آورده و از آن بین به کسانی‌که اعمال صالح‌ هم می‌کنند وعده مغفرت و اجری عظیم داده”(فتح/29.) لفط “معه” بدین معناست که مومنین همراه رسول خدا و خاندان ایشان هستند، نه عقب و نه جلو و بدین خاطر آنها رستگار حقیقی هستند!
با اندوه باید گفت در این زمان برخی آداب و احترامها نسبت به پیامبران و اولیای خدا رعایت نمی‌شود، من جمله اینکه در ساخت فیلمها باید پیامبران به گونه‌ای به تصویر کشیده شوند که خدای  نکرده بی‌حرمتی بدانها تلقی نگردد. اینکه در سریالی همسر پیغمبر خدا به گونه‌ای نشان داده شود که حتی در میان آنهایی که اندکی پایبندی به دین دارند، همسرانشان آن گونه در جامعه ظاهر نمی‌شود، نشان از بی‌دقتی و بی‌اطلاعی دارد. همچنین ساخت لطیفه و پیامکهای گوناگون به بهانه دیدن سریال و بی‌ادبی به ساحت مقدس یکی از پیامبران خدا به هیچ وجه قابل پذیرش نیست. امری که با توجه به سریال یوسف پیامبر به شدت رواج دارد.

روزنامه رسالت، ش.6666، ص.6

کلمات کلیدی : یادداشتها