قول سدید

حضرت امیر در حکمت 98 نهج البلاغه (ترجمه دشتی) می فرمایند: «عقلوا الخبر ذا سمعتموه عقل رعایه، لاعقل روایه، فن رواه العلم کثیر، و رعاته قلیل؛ هرگاه خبری را شنیدید پیرامون آن تفکر کنید، تفکر برای عمل نه برای نقل کردن، زیرا روایت کنندگان دانش بسیار اما عمل کنندگان به آن اندکند». در این کلام نورانی حضرت وظیفه انسان در برابر شنیده ها را به خوبی تبیین نموده اند. هنگامی که انسان خبری را می شنود و یا می خواند در مرحله اول باید درباره آن بیندیشد و پیرامون آن تفکر نماید و آنگاه در رد یا پذیرش آن اظهار نظر کند. این موضوع می تواند در ساحتهای گوناگون مورد دقت قرار گیرد، به خصوص در عصر کنونی که رسانه های انبوهی افکار عمومی را با اخبار و اطلاعات درست و نادرست و شایعات مورد هجوم قرار داده اند. شبهات دینی، اعتقادی، سیاسی و ... بسیاری در حال انتشار است و با توجه به این سخن امیرالمومنین(ع)، به صرف اینکه مطلبی در کتاب، سایت، سی دی و یا سخنرانی بیان شده است نمی تواند مورد اعتماد باشد بلکه باید در ابتدا در مورد آن اندیشه کرد و بی دلیل و با تعصب به انکار یا حتی پذیرش آن تن در نداد. این سخن در جایی که احتمال کذب بیشتر باشد و مخبر شهرت به بی صداقتی داشته باشد اهمیت بالاتری خواهد یافت، چنانچه در آیه شریفه «یا أَیهَا الذِینَ آمَنوا إن جاءَکمْ فاسِق بِنَبَإٍ فَتَبَینوا أَن تصِیبوا قَوْماً بِجَهالَه فَتصْبحوا عَلى ما فَعلتم نادِمِین» (حجرات:6) خداوند به مومنین دستور می دهد وقتی فاسقی برای شما خبری آورد در مورد آن تحقیق کنید و بی گدار به آب نزنید و تحلیلها و تصمیمات خود را بر پایه آن استوار نسازید که منجر به پشیمانی خواهد شد.
اما کلام حضرت امیر(ع) بیانی فراتر دارد و آن اینکه اگر خبری را از شخص عادل و موثق نیز دریافت کردید در مورد آن اندیشه نمایید آن هم نه تفکر معمولی بلکه ژرف اندیشی کنید. چنانچه در روایت دیگری می فرماید: «علیکم بالدرایات، لا بالروایات، بر شما باد به دانستنها نه به روایت کردنها.» اما حضرت به این هم اکتفا نمی کند و در ادامه عنوان می دارد به گونه ای تفکر کنید که به درد عمل کردن بخورد نه فقط برای نقل نمودن فایده داشته باشد. چه بسا عده ای که سخنان خوب و مفید در ذهن بسیار دارند اما در وادی عمل از آنچه می گویند و حفظ هستند بسیار دور هستند اینان گرچه ممکن است ناقل خوبی باشند اما عامل نیستند. روشن است هنگامی یک سخن خوب تبدیل به عمل می شود که در جان آدمی تبدیل به باور و یقین شود و در قلب و روح رسوخ کند. ایشان در کلامی دیگر می فرماید: «العلم علمان: مطبوع و مسموع و لا ینفع المسموع إذا لم یکن المطبوع. دانش بر دو قسم است: دانش فطری [که در نهاد انسان است] و دانش شنیدنی، دانش شنیدنی هر گاه با دانش فطری نباشد سودی نمی دهد.» (نهج البلاغه: 338 از کلمات قصار)
لذا در این روایت حضرت امیر(ع) بیان می کنند اگر انسان سخنی مناسب و حکمت آمیز هم شنید باید در مورد آن اندیشه کرده و فقط در حفظ کردن آن به منظور نقل نمودن کوشش نکند، بلکه چنان در آن تفکر کند که با فطرت و طبع او آمیخته شود و چنین علمی است که علم سودمند است چرا که چنین عالمی قول و فعلش یکی خواهد شد و موجب رضایت الهی را از خویش فراهم می کند چرا که خداوند کسانی که گفتار و کردارشان با هم یکی نیست را مورد عتاب قرار داده و فرموده است: «کبرَ مَقْتاً عِنْدَ اللهِ أَنْ تَقولوا ما لا تَفْعَلونَ؛ خشم بزرگی نزد خدا منتظر شما است اگر بگویید آنچه را که عمل نمی کنید.» (صف: 3)

محمد جواد رحمت آبادی/ صبح صادق، ش.498، ص.6

کلمات کلیدی : یادداشتها