قول سدید

پیامبر اکرم(ص) نه تنها اشرف مخلوقات بلکه سید انبیا و اولیای الهی است و مقام والای ایشان چنان است که خداوند متعال می فرماید: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما»
لذا با توجه به جایگاه والای ایشان، احترام و ادب به این ذات مقدس باید در حد اعلی و متناسب با آن مقام رفیع باشد. رعایت ادب نزد بزرگان و به خصوص اولیای خدا بی تردید سبب توفیقات بسیار و به تبع آن، نیل به کمال و سعادت خواهد شد. خداوند در قرآن مجید علاوه بر بیان اوصاف پیامبر(ص)، احترام به آن حضرت را یکی از واجبات مسلمانان برشمرده و در آیاتی چند، همگان را به این وظیفه فراخوانده است. از آن سو کسانی که به پیامبران بی احترامی می کنند و جانب ادب را نگه نمی دارند با تعابیر شدیدی مورد شماتت قرار داده است که نمونه بارز آن ابولهب است «تبت یدا ابی لهب و تب» (مسد:1) این نوشتار بر آن است تا با عنایت به آیات قرآن، وظیفه شرعی و اخلاقی خویش را در محضر رسول خدا(ص) بیان نماید. پیش از آن باید اشاره شود که؛
1- از آنجا که امامت ادامه مسیر نبوت است، هر آنچه در مورد پیامبر خاتم(ص) بیان می شود، پیرامون ائمه(ع) نیز مصداق خواهد داشت. همچنین شامل سایر انبیای الهی نیز خواهد شد.
2- این آداب و احترامات نه تنها در برابر وجود عینی و خارجی ایشان، بلکه در مقابل همه مراتب وجودی ایشان یعنی وجود ذهنی، لفظی و کتبی ایشان نیز باید لحاظ گردد، چه اینکه تمام فقها به این نکته تأکید دارند که دست زدن به اسم ایشان بدون وضو و طهارت جایز نیست.
3- با توجه به مطلب قبل سعه وجودی انبیا و اولیای الهی به گونه ای است که حتی پس از مرگ نیز حاضر و حی و ناظر اعمال ما هستند. «احیاء عند ربهم یرزقون» و زیارت آنها در زمان ممات ظاهری شان مانند زیارتشان در هنگام حیات دنیوی است. از این رو پیغمبر مکرم(ص) فرمود: «من زارنی فی حیاتی او بعد موتی فقد زار الله ...؛ هر کس مرا در زمان حیات یا بعد مرگم زیارت کند گویی خدا را زیارت کرده است.» چنانچه مشاهده می شود ارزش زیارت در این روایات شریفه در هنگام حیات و ممات ایشان یکسان عنوان شده است. از این رو اگر اطاعت از ایشان در زمان حیات واجب بوده پس از آن نیز واجب است.
با این مقدمه به برخی آیاتی که به ادب در برابر رسول خدا (و نیز سایر معصومین) اشاره کرده است، پرداخته می شود:
الف) اذن دخول
«یا ایها الذین امنوا لاتدخلوا بیوت النبی الا ان یوذن لکم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید داخل خانه های پیامبر نشوید، مگر آنکه به شما اذن داده شود.»(احزاب:53) جدای از شأن نزول این آیه، ادب حکم می کند این اذن و اجازه در همه شئون زندگی باید انجام گیرد و انسانی که خود را در محضر امام زمان(عج) می بیند برای هر کاری ابتدا از ایشان اجازه می گیرد. به بیان قرآن: «مومنان واقعی کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان دارند و هنگامی که در کار مهمی همراه ایشان باشند بی اجازه او جایی نمی روند، کسانی که از تو اجازه می گیرند به حقیقت به خدا و رسولش ایمان آورده اند.»(نور:62) چنانچه از این آیه برمی آید مومن حقیقی همواره با اذن امام خویش مشی طریق می کند و همین رعایت ادب، او را به قله های سعادت رهنمون می کند. با توجه به آنچه در مقدمه گذشت اذن دخول در هنگام زیارت مشاهد شریف از آداب مهم و اساسی زیارت است.
ب) ادب در خطاب
«لاتجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضا؛ صدا کردن پیامبر(ص) را در میان خود مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید.»(نور/63) امام باقر(ع) می فرماید: «لاتقولوا یامحمد و لا یا اباالقاسم و لکن قولوا یانبی الله و یارسول الله» به واقع پیامبر عظیم الشأن را نباید با اسم و کنیه صدا زد بلکه باید ایشان را با احترام خاص و با القاب محترمانه مورد خطاب قرار داد چنانچه در سلام نماز نیز می گوییم: «السلام علیک ایها النبی و رحمت الله و برکاته». خداوند متعال نیز در قرآن همیشه با تجلیل پیامبر را خطاب قرار داده است، مانند: «یا ایها النبی» و «یا ایها الرسول» و ...
البته ممکن است این مسئله در زبانها و فرهنگهای گوناگون فرق داشته باشد ولی مهم آن است که به گونه ای این ذوات مقدس را مورد خطاب قرار دهیم که کمال ادب و احترام را در پی داشته باشد و شأن و رتبه آنها حفظ گردد. این مسئله در بعضی مداحی ها و مرثیه خوانی ها یا ترانه های صدا و سیما متأسفانه رعایت نمی شود و برخی در اشعار خود با عبارات و تعبیراتی ائمه را مورد خطاب قرار می دهند که سخافت و بی مایگی آن مشهود است!
هزار بار شستم دهان به مشک و عبیر
هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است
البته علامه طباطبایی تفسیر دیگری از این آیه دارد و بر خلاف نظر صاحب مجمع البیان - که در فوق به آن اشاره شد- می گوید: «دعاء رسول به معنای این است که آن جناب مردم را برای کاری از کارها دعوت کند، مانند دعوتشان به سوی ایمان و عمل صالح و به سوی مشورت در امری اجتماعی و به سوی نماز جماعت و امر فرمودنش به چیزی از امور دنیا و آخرتشان، همه اینها دعا و دعوت او است... این آیه مذمت می کند کسانی را که وقتی آن جناب دعوتشان می کند سر خود را می خارانند و اعتنایی به دعوت آن جناب نمی کنند.» (ترجمه المیزان 15: 231) البته با این تفسیر هم اصل بحث پابر جاست که نباید به محضر مقدس حضرت رسول(ص) اسائه ادب شود.
همچنان نباید صدا را در محضر معصوم بلند نموده و به دور از ادب فریاد کشید. قرآن در این باره می فرماید: «یاایها الذین آمنوا لاترفعوا اصواتکم فوق صوت النبی و لاتجهروا له بالقول کجهر بعضکم لبعض...» (حجرات:2) «دو عیب در این عمل هست: یا منظور شخصی که صدای خود را بلند می کند این است که توهینی به آن جناب کرده باشد که این کفر است و یا منظوری ندارد و تنها شخصی بی ادب است که رعایت مقام آن جناب را نمی کند و این خلاف دستور است، چون مسلمانان دستور دارند آن جناب را احترام و تعظیم کنند.» (تفسیر المیزان ذیل آیه) بی ادبی این چنانی آن قدر ناپسند است که در ادامه آیه آن را سبب حبط و نابودی اعمال نیک معرفی می کند و البته از آن سو پایین آوردن صدا به منظور ادب سبب غفران بی انتهای الهی می گردد. (حجرات:3)
ج) پیشی نگرفتن در امور
مومنان همواره در امور ملازم رهبر الهی هستند و گوش به فرمان دستورات الهی او. از این رو خداوند متعال می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لاتقدموا بین یدی الله و رسوله و اتقوا الله ان الله سمیع علیم؛ ای مومنان در کارها از خدا و رسولش سبقت نگیرید و تقوای الهی پیشه کنید که خدا شنوا و داناست.» (حجرات:1) در دعای ماه شعبان می خوانیم: «و المتقدم لهم مارق و المتخر عنه زاهق؛ پیشی گیرنده برآنها از حق خارج شده و جا مانده از آنها نابود شده و از دست رفته است.» قرآن مومنین را این گونه توصیف می کند: «محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم...؛ محمد رسول خدا است و کسانی که با او هستند علیه کفار شدید و بی رحمند و در بین خود رحیم و دلسوزند، خدا به کسانی که ایمان آورده و از آن بین به کسانی که اعمال صالح هم می کنند وعده مغفرت و اجری عظیم داده» (فتح:29) لفظ «معه» بدین معناست که مومنین همراه رسول خدا و خاندان ایشان هستند، نه عقب و نه جلو و بدین خاطر آنها رستگار حقیقی هستند! با اندوه باید گفت در این زمان برخی آداب و احترامها نسبت به پیامبران و اولیای خدا رعایت نمی شود، من جمله اینکه در ساخت فیلمها باید پیامبران به گونه ای به تصویر کشیده شوند که خدای نکرده بی حرمتی بدانها تلقی نگردد. همچنین ساخت لطیفه و پیامکهای گوناگون به بهانه دیدن سریال و بی ادبی به ساحت مقدس یکی از پیامبران خدا به هیچ وجه قابل پذیرش نیست. از سوی دیگر دشمنان اسلام سعی دارند این چهره قدسی و نورانی را به یک فرد عادی و معمولی تنزل دهند و همان گونه که از هر امر قدسی قداست زدایی می کنند در میان مسلمین نیز قدسیت پیامبر اعظم(ص) را با نوشتار کاریکاتور، فیلم، بازی رایانه ای، لطیفه های سخیف و.. نیز از بین ببرند. گر چه نور الهی خاموش شدنی نیست اما وظیفه شرعی ماست با رعایت ادب مضاعف و احترام بیش از پیش در برابر این اقدامات شیطانی از نور وجودی پیامبر(ص) محافظت کنیم، چنانچه صحابه بزرگوار ایشان در جنگها و غزوات و... خود را سپر آن وجود نازنین می کردند و دردها و زخمها را به جان می خریدند تا در برابر بی حرمتی های مشرکین و دشمنان خدا، آسیبی به پیامبرشان وارد نشود.

صبح صادق، ش.486، ص.6

کلمات کلیدی : یادداشتها