قول سدید

بانوی مجاهد، صبور و بصیر

بر مبنای اعتقاد شیعه، انبیا و ائمه از آن رو که معصوم هستند باید از پدران و مادران پاک در این دنیای ظاهری قدم بگذارند و «اصلاب شامخه و ارحام مطهره» نور وجود مقدس آنها را صورت زمینی بدهد. حضرت بقیه الله الاعظم (عج) که وارث همه خوبیهای اولیای ابرار گذشته خود است نیز بی تردید این گونه است. پدر ایشان امام حسن عسکری(ع) جزء ائمه معصوم (ع) است که منقبت و فضیلت ایشان نزد مومنین آشکار است. اما مادر بزرگوار حضرت حجت نیز از بانوان پاک و اسوه زمان خویش و حتی زمانهای پس از خود بوده است. این نوشتار وجیزه ای است در بیان فضایل این بانوی نیکو خصایل که با عنایت به زیارت نامه ایشان به نگارش در آمده است. زیارتی که در سامرا و بر مزار ایشان که در کنار مرقد مطهر همسر مهربانش است، نیکوست که قرائت شود.
در این زیارت نامه که در کتاب شریف مفاتیح آمده است، صفات و عباراتی که در مورد ایشان به کار رفته است، منزلت ام المهدی را به خوبی عیان می کند. صفاتی که جز برای بانوان بی مثال تاریخ یعنی مریم عذرا و فاطمه زهرا(س) به کار نرفته است. چنانچه در پیشگاه نرجس خاتون عرضه می داریم «اَلسلامُ عَـلَیْـک اَیتهَـا الصدیقَةُ الْمَرضِیةُ اَلسلامُ عَلَیْک اَیتُهَا التقیَةُ النقیَةُ» و یا اینکه «اَلسلامُ عَلَیْک اَیتُهَا الرضِیةُ الْمَرْضِیَة » در فراز دیگر از این زیارت نامه این صفات مجدد تکرار شده است که شاید دلیلی برای تأکید و تأیید چند باره این مقامات عالی برای ایشان باشد. در آیه 75 سوره مائده، حضرت مریم(س) و در روایت فراوانی حضرت زهرا(س) صدیقه نامیده شده اند. مرضیه و صدیقه بودن از بالاترین مقاماتی است که یک انسان می تواند داشته باشد.
نرجس، نهال مقدسی است که از بوستان مریم به گلزار حضرت زهرا(س) پیوند یافت. نرجس خاتون از طرف مادر نوه «شمعون» بهترین یار و وصی حضرت عیسی(ع) می باشد. چنانچه در همین زیارت نامه هم به این امر اشاره شده است (السلام علیک) َابْنَـةَ حَوارِى عیسی و در جایی دیگر زیارت آمده، اَلسلامُ عَلَیْک وَعَلـى آبآئِک الْحَوارِیینَ سلام بر تو و بر پدران حواری تو. نرجس در کودکی تحت تعالیم دینی و معنوی مادرش قرار می گیرد و مادر با نقل حکایت شمعون، خدا دوستی را در وجود او زنده می کند. تربیتهای صحیح و مذهبی مادر، موجب گردید که نرجس شایستگی اولیه برای پیمودن راهی دشوار را بیابد؛ راهی که او را به مقام والای مادر مصلح کل، راهنمایی کرد، لذا با آنکه ایشان از خاندان امپراطور روم بود و در کاخی مجلل زندگی می کرد، ولی زندگی خود را همچون مریم(س) می گذراند. رفتار وی سرشار از معنویت و پاکی بود و هیچ شباهتی به درباریان نداشت. همین امر سبب می شد او همواره با نیش و کنایه و توهینهای درباریان مواجه شود، اما این بانو با صبر و شکیبایی، پارسایی و زهد را رها ننمود. همین امور سبب شد تا او به مقامی برسد که بتواند به اوج ظرفیت روحی و کمالات وجودی مناسب برای به دنیا آوردن وجود نورانی حضرت حجت نائل آید و این امانت بزرگ الهی در زمین را در وجود نگاهداری کند «اَلسـلامُ عَلى والِدَةِ الْأِمامِ وَالْحـامِلَةِ لِأَشْرَفِ الْـأَنامِ وَالْمُودَعَةِ اَسْرارَ الْمَلِک الْعَلامِ؛ سلام بر مادر امام و حمل کننده شریفترین مخلوقات و کسی که اسرار الهی نزد او به ودیعه گذاشته شد.» نتیجه این مقام عالی به آنجا رسید که این بانوی بزرگوار هم چون فرزند بزرگوار خویش دارای مقام شفاعت گردیده است «وَلا تَحْرِمْنى شَفاعَتَها وَشَفاعَةَ وَلَدِها» اما ایشان چه شیوه ای را برگزید که به این مرتبه بالا رسید، به مقامی که حضرت زهرا(س) و حضرت رسول(ص) شخصاً از ایشان برای ازدواج با حضرت امام حسن عسکری(س) خواستگاری کردند «(السلام علیک) الْمَخْطُوبَةُ مِنْ رُوحِ اللهِ الْـأَمیـنِ وَمَنْ رَغِـبَ فـى وُصْلَـتِهـا مُحَـمـدُ سَیـدُ الْمُرْسَلینَ سلام بر تو که از حضرت روح الله -عیسی(ع)- امین تو را خواستگاری کردند و ای کسی که علاقه مند شد در وصلت با تو آقای رسولان حضرت محمد(ص)» با نگاهی به همین زیارت نامه می توان به این پرسش پاسخ داد آنجا که عرضه می داریم: «(اشهد انک) اجْتَهَدْتِ فى مَرْضاتِ اللهِ وَ صَبَرْتِ فى ذاتِ اللهِ؛ در فراهم آوردن موجبات خشنودی خدا کوشیدی و درباره خدا بردباری کردی.» جهاد با نفس در راه خدا و صبر در این مسیر از مهمترین طرق نیل به سعادت است «بی جهاد و صبر کی باشد ظفر» صبر و جهاد بر طبق آیات الهی میزانهای شناخت مومنین فرض شده است؛ «وَلَـنَـبْلُـوَنـکـمْ حتـى نَـعْـلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنکمْ وَالصَابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکمْ؛ و البته شما را می آزماییم تا مجاهدان و شکیبایان شما را بشناسیم و گزارشهای [مربوط به] شما را رسیدگی کنیم.» (محمد:13)
نکته دیگر معرفت و ولایت پذیری حضرت نرجس خاتون است؛ «(اشهد انک) رَغِبْتِ فى وُصْلَةِ اَبْنـآءِ رَسُولِ اللـهِ، عارِفَةً بِحَقـهِمْ، مُوْمِـنَةً بِصِدْقِهِمْ، مُـعْتَرِفَةً بِمَنْزِلَتِـهِمْ، مُسْتَبْصِرَةً بِاَمْرِهِـمْ مُشْفِقَةً عَلَیْهِمْ، مُوْثِرَةً هَواهُمْ؛ و علاقه پیدا کردی در وصلت با فرزندان رسول خدا در حال معرفت و شناسائی به حق ایشان و با ایمان(کامل) به راستگوئی شان و با اعتراف (صادقانه) به منزلت و مقامشان و بینای(در حال یقین کامل) به امر امامتشان و غمخوار برایشان وترجیح دادن دلخواهشان را( بر دلخواه خود)». چنانچه در این فراز مشاهده می شود این بانوی آسمانی عارفانه و عاشقانه امام خویش را اطاعت می کرده است و اوامر و اراده او را بر خواستهای خویش مقدم می کرده است. اهمیت این امر زمانی مشخص تر می شود که در یادمان باشد نرجس خاتون در کاخ قیصر روم به عنوان عزیزترین شاهزاده در تنعمات دنیوی و افتخارات اجتماعی بوده است که همه را رها می کند و در بیت امام(ع) قدم می گذارد. جهاد و صبر این بانو اینجاست که به خوبی خود را نشان می دهد. این مبارزه دشوار با هوای نفس و مادیت و دنیا به خاطر خداست که ملیکای نصرانی را در زمان کوتاهی به نرجس خاتون(س) عروس خاص حضرت زهرا (س) تبدیل می کند.
در این زیارت نامه حضرت نرجس به مادر حضرت موسی(ع) تشبیه شده است «اَلسلامُ عَلَیْک یا شَبیهَةَ اُم مُوسى» دلیل این شباهت به خاطر نوع دوران بارداری و وضع حمل این دو بانوی مکرم است. همان گونه که در مورد مادر حضرت موسی (ع)آثار حمل او آشکار نبود و هیچ کس تا هنگام تولد از این امر اطلاع نداشت؛ زیرا فرعون در جستجوی حضرت موسی، شکم زنان حامله را می شکافت، تا سحرگاه نیمه شعبان نیز هیچ آثاری از حمل و تولد و کودک در نرگس(س) نیز ظاهر نگشت تا مبادا فرعونیان زمان، منجی بشریت را مورد گزند قرار دهند. در این بین رازداری و محافظت حضرت نرجس (س) بر این سر الهی باید مورد توجه قرار گیرد، چنانچه در زیات نامه به این امر اشاره شده است و با عبارت «وَالْمُسْتَوْدَعَةُ اَسْرارَ رَب الْعالَمینَ؛ و ای که اسرار پروردگار جهانیان به تو سپرده شد» به ایشان سلام می دهیم.
اما نکته دیگری که در این زیارت بسیار دارای اهمیت است و به نوعی دیگر سر مقامات عالیه این بانوی مقدس را بیان می کند در این فراز نورانی بر قلوب می تابد: «وَاَشْهَدُ اَنک مَضَیْتِ عَلـى بَصیرَةٍ مِـنْ اَمْرِک، مُقْتَـدِیَةً بِالصـالِحیـنَ؛ گواهی دهم که تو درگذشتی در حالی که در امر دینت بصیرت و بینائی داشتی و به شایستگان (که شاید منظور همان امامان معصوم (علیهم السلام) باشند) اقتدا کردی. »بصیرت و اقتدا به صالحین از جمله دیگر ویژگیهای بارز نرجس خاتون است؛ بصیرتی که سبب می شود او امام و مقتدای خود را بشناسد و نتیجه آن این است که بهشت برین منزلگاه و مأوای او می گردد «وجعل الجنه منز لک وماویک».

صبح صادق،‏ ش.459،‏ص.6

کلمات کلیدی : یادداشتها