قول سدید

یکی از شاخصه های مردان الهی این است که رفتار و گفتارشان بر اساس عمل به وظیفه و تکلیف صورت می گیرد؛ چرا که در نگاه اینان تنها قدرت موثر عالم خداست و از این رو خود را بنده ای ناچیز در برابر او می دانند. چنین انسان هایی خود را در برابر ذات حق تعالی، نیاز مطلق می بینند و برای خود هیچ گونه قدرت مستقلی قائل نیستند. این امر به دلیل اتصال و پیوند قوی آنها با حضرت حق سبب عظمت روح آنها می شود. در کلام و سیره ائمه(علیهم السلام) این رفتار به خوبی نمایان است و با آنکه آن ذوات مقدس اصل و معدن خیرات هستند هنگامی که خود را در برابر معبود می بینند جز اظهار کوچکی و بندگی از آنان دیده نمی شود. این امر در مناجات حضرت امیر(علیه السلام) در مسجد کوفه و سراسر دعاهای صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) قابل ملاحظه است.

چنین فردی با این عظمت روح می تواند در مقابل هرگونه هوای نفس و تکبر و خودپرستی چیره شود. از سوی دیگر چنین شخصی پیروزی و خوبی ها را از آن خدا و بدی ها و نواقص را از جانب خود می بیند. اولیای خدا و علمای ربانی نیز بر همان سیره ائمه معصومین(علیهم السلام) مشی می کنند. حضرت امام خمینی(ره) در این باره می فرمایند: «هر چه هست از اوست. هر چه خواهد شد هم از اوست. ... باید همه ما توجه داشته باشیم به اینکه ما خودمان چیزی نیستیم، هر چه هست اوست ... منتها ما هیچ ها اشتباه می کنیم خیال می کنیم یک چیزی هستیم..» (صحیفه امام20: 367)

لذا یکی از شاخصه های مهم اخلاق کارگزاران در نظام اسلامی و مکتب امام(ره) اینجا خو را نشان می دهد که مسئولان نظام اسلامی نبایستی خود را خیر محض دیده و از هرگونه نقص و اشتباه مبرا بدانند، چرا که در غیر این صورت، گرفتار نگاهی استعلایی شده که سبب خود بزرگ بینی و تکبر در برابر مردم می شود و ثمره این دیدگاه آن است که چنین شخصی با این گونه توهم، در برابر هر انتقادی مکدر شده و از انتقاد و منتقد فراری می شود. نتیجه چنین رفتاری، فاصله گرفتن از مردم و در چنبره تعدادی افراد چاپلوس و مبالغه گو قرار گرفتن است. از سویی، این گونه افراد هرگونه خطای خود را توجیه می کنند و بی تردید چنین طرز تفکری راه ترقی و پیشرفت انسان را سد می کند.

امام خمینی(ره) با وجود اینکه عارفی واصل و فقیهی کامل بود و بر مبنای تقوا، تکلیف و حجیت بین خود و خدای خویش تصمیم گیری و عمل می کرد، با این حال در برابر مردم تنها خود را خدمتگزاری ناچیز می دانست و از اینکه در برابر مردم عذرخواهی کند و بر اشتباهی که حتی خودش در آن تقصیری ندارد، اعتراف کرده و اعتذار جوید، ابایی نداشت.

مقام معظم رهبری در تبیین این بخش از معنویت امام(ره) می فرمایند: «امام، ماها را توصیه می کردند ... خودمان را بالاتر از مردم ندانیم، خودمان را بالاتر از انتقاد ندانیم، بی عیب ندانیم. ... خود امام هم همین جور بود. ایشان، هم در نوشته های خود - به خصوص در اواخر عمر شریفش- هم در اظهارات خود، بارها گفت من در فلان قضیه اشتباه کردم. اقرار کرد به اینکه در فلان قضیه خطا کرده است؛ این خیلی عظمت لازم دارد. روح یک انسانی باید بزرگ باشد که بتواند یک چنین حرکتی را انجام دهد...» (14/3/90)

امام(رحمه الله علیه) در چند نوبت به دلیل نرسیدن به آرمان هایی که به مردم وعده داده بودند عذرخواهی کردند، از جمله فرمودند: «من از شماها عذر می خواهم. من از ملت ایران عذر می خواهم. ... معذرت می خواهم که عرضه این را ندارم که کار را درست کنم. من از حضرت مهدی- سلام الله علیه- من از پیشگاه پیغمبر اکرم(ص) معذرت می خواهم... ما نتوانستیم برای شما کاری انجام بدهیم. ما ضعیف هستیم...» (صحیفه امام 12: 479). پیشتر از این هم امام از برخی مسامحه ها در برخورد با مفسدان از مردم عذرخواهی کرده بودند: «اشتباهی که ما کردیم این بود که به طور انقلابی عمل نکردیم و مهلت دادیم به این قشرهای فاسد و دولت انقلابی و ارتش انقلابی و پاسداران انقلابی، هیچ یک از اینها عمل انقلابی نکردند و انقلابی نبودند. اگر ما از اول که رژیم فاسد را شکستیم و این سد بسیار فاسد را خراب کردیم، به طور انقلابی عمل کرده بودیم، قلم تمام مطبوعات را شکسته بودیم و تمام مجلات فاسد و مطبوعات فاسد را تعطیل کرده بودیم و روسای آنها را به محاکمه کشیده بودیم و حزب های فاسد را ممنوع اعلام کرده بودیم، ... و مفسدان و فاسدان را درو کرده بودیم، این زحمت ها پیش نمی آمد. من از پیشگاه خدای متعال و از پیشگاه ملت عزیز، عذر می خواهم، خطای خودمان را عذر می خواهم. ما مردم انقلابی نبودیم، دولت ما انقلابی نیست، ارتش ما انقلابی نیست، ژاندارمری ما انقلابی نیست، شهربانی ما انقلابی نیست، پاسداران ما هم انقلابی نیستند؛ من هم انقلابی نیستم. اگر ما انقلابی بودیم، اجازه نمی دادیم اینها اظهار وجود کنند... و من توبه می کنم از این اشتباهی که کردم... »(همان 9: 283)

و یا در جای دیگر به دلیل برخی تحلیل های بی مورد پیرامون ادامه جنگ از خانواده های شهدا و جانبازان طلب عفو کرده و می فرمایند: «به خاطر تحلیل های غلط این روزها رسماً معذرت می خواهم و از خداوند می خواهم مرا در کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد.» (همان 21: 285)

در فرمایشی دیگر ایشان با وجود همه زحماتی که برای پیروزی انقلاب متحمل شده بودند عملکرد خود را در مقایسه با عمل مردم انقلابی نمی دانند، البته دلیل این امر را بی تجربگی می دانند، ولی با این وجود خود را دارای مسئولیت دانسته و می فرمایند: «ما یا مقصریم یا قاصر و در هر دو جهت آن، در پیشگاه ملت جواب باید بدهیم.» (همان 13: 47). یا در سند مهمی مانند منشور روحانیت به صراحت به برخی اشتباهات در واگذاری برخی مناصب در اول انقلاب اعتراف می کنند. در نگاه امام(ره) عدم اعتراف به اشتباه به خصوص در سطوح کلان سبب مواجه شدن با بدترین عذاب آخرت است، لذا ایشان در نامه مشهور خود به منتظری می نویسند: «نامه ها و سخنرانی های منافقین که به وسیله شما از رسانه های گروهی به مردم می رسید؛ ضربات سنگینی بر اسلام و انقلاب زد و موجب خیانتی بزرگ به سربازان گمنام امام زمان - روحی له الفداء- و خون های پاک شهدای اسلام و انقلاب گردید؛ برای اینکه در قعر جهنم نسوزید خود اعتراف به اشتباه و گناه کنید، شاید خدا کمک تان کند». (همان: 332)

همین سیره اسلامی در رفتار خلف صالح خمینی(ره)، مقام معظم رهبری نیز دیده می شود. در اوایل سال 1362 در روزنامه اطلاعات (شماره 19027، مورخ 6/02/1369) مطلبی به قلم عطاء الله مهاجرانی چاپ شد که مضمون آن پیشنهاد مذاکره مستقیم با آمریکا بود. در پی درج مقاله اعتراضات فراوانی به نویسنده مطلب معطوف شد و مقام معظم رهبری طی سخنانی در دوازدهم اردیبهشت ماه همان سال هرگونه مذاکره با آمریکا را نفی کردند. برخی سیاسیون فرمایشات راه گشای ایشان را بهانه ای برای مقاصد سیاسی و جناحی خویش و حمله بیشتر به مهاجرانی قرار دادند، در حالی که از روح کلی فرمایشات ایشان چنین چیزی استنباط نمی شد. با این حال ایشان بلافاصله همان روز در نامه ای خطاب به مهاجرانی حتی از اینکه ممکن است بدون اراده به او توهینی شده باشد عذرخواهی می کنند. بخشی از متن نامه ایشان به مهاجرانی این گونه است: «شنیدم بعضی ها از حرف های امروز من، قصد طعن و توهینی نسبت به جناب عالی استنباط کرده اند و شاید بعضی خواسته اند یا بخواهند آن را مستمسکی برای اهانت به شما بسازند. اعلام می کنم که این استنباط غلط است. من یک فکر را تخطئه کرده ام و نیت توهین به کسی نداشته ام و اگر بدون اراده من به شما توهین شده است، از شما عذر می خواهم.» (12/02/1369) نمونه دیگر این رفتار معظم له، در سفر اخیر ایشان به بجنورد مشاهده شد که ایشان در پی یک سیاست کلی نظام در مورد کنترل جمعیت صراحتاً خود را مقصر دانسته و فرمودند: «یکی از خطاهایی که خود ما کردیم - بنده خودم هم در این خطا سهیمم- این مسئله تحدید نسل از اواسط دهه 70 به این طرف باید متوقف می شد. البته اولی که سیاست تحدید نسل اتخاذ شد، خوب بود، لازم بود، لیکن از اواسط دهه 70 باید متوقف می شد. این را متوقف نکردیم؛ این اشتباه بود. ... مسئولان کشور در این اشتباه سهیمند، خود بنده حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خدای متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد.» البته از آن روز تاکنون جا داشت برخی از مسئولان آن دوره که بی تردید سهم بیشتری در این سیاست اشتباه داشتند نیز ضمن اعتراف به این اشتباه از مردم عذرخواهی کنند، اما مع الاسف چنین امری مشاهده نشده است.

حاکم اسلامی در مکتب امام چنین منش بزرگ و کریمانه ای دارد که نه تنها از انتقادات رو بر نمی گرداند، بلکه اگر جایی حتی احساس کند خطایی سهوی از وی سر زده در پیشگاه خدا و ملت توبه و طلب عفو می کند و خود را در برابر خدا و ملت مسئول و پاسخگو می داند. متأسفانه در مسئولان میانی کشور چنین اخلاقی وجود ندارد و گاه دیده می شود در مواجهه با اشتباهاتی آشکار و عمدی و سهل انگاری های مقصرانه نه تنها عذرخواهی صورت نمی گیرد، بلکه در بهترین حالت به مخفی کاری در آن رابطه و سانسور پرداخته و یا دست به توجیهاتی ناروا زده و یا حتی بالاتر از این با کلامی طلبکارانه با مردم سخن می گویند!

این در حالی است که توصیه مقام معظم رهبری به مسئولان نیز همواره این بوده است که شفافیت با مردم همواره ثمربخش است و با توجه به شناختی که ایشان از مردم مسلمان ایران دارند این مردم چنین مسئولی را بیشتر می پسندند. ایشان در این باره به هیئت دولت چنین فرمودند: «آنچه که وعده می دهید انجام بگیرد اگر نمی شود همان وعده ای که داده اید صاف بیایید به مردم بگویید نمی شود... بیایید صاف و روشن به مردم و به همان مسئولان بگویید آقا این کار را ما نمی توانیم انجام بدهیم از شما قبول می کنند .» (02/06/1387) شایسته است این سیره اسلامی در تمام قوا و مسئولیت ها ظهور و بروز داشته باشد و مسئولان شجاعانه کوتاهی ها و اشتباهات خود را به مردم اعلام کرده و طلب پوزش کنند بی شک این امر یکی از عوامل مهم پیشرفت نظام خواهد بود.

صبح صادق، شماره 572ف ص6

کلمات کلیدی : یادداشتها