قول سدید

 قبل از آنکه مشخص گردد اولین حماسه سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی چه بود پای درس شهید مطهری نشسته و معنای حماسه را مرور می کنیم.

معنى حماسه‏

«کلمه «حماسه» به معنى شدت و صلابت است و گاه به معنى شجاعت و حمیّت استعمال مى‏شود. علماى شعرشناس، منظومه‏هاى شعرى را از نظر محتوا یعنى از نظر نوع معنى و هدف شعر به اقسامى تقسیم مى‏کنند؛ بعضى از منظومه‏ها را منظومه‏هاى غنایى، بعضى را منظومه‏هاى حماسى، بعضى را منظومه‏هاى وعظى و اندرزى، بعضى را منظومه‏هاى رثایى و بعضى دیگر را منظومه‏هاى مدحى مى‏گویند. دیوان و غزلیات حافظ، غزلیات سعدى و دیوان شمس تبریزى، منظومه‏هاى غنایى است؛ یعنى اگرچه هدف در اینها عرفان است ولى لااقل از نظر تشبیب، زبانْ عاشقانه است، سخن از حسن و بى‏اعتنایى محبوب است، سخن از درد فراق و درازى شب فراق و کوتاهى ایام وصال است. اشعار غنایى زیاد است. شعر رثایى یا مرثیه که براى بزرگان دین و سایر بزرگان دنیا و کسانى که منشأ خیر و برکتى بوده‏اند گفته شده است، نوع دیگر شعر است. اشعار رثایى زیاد است. مدح و ستایش هم که الى ماشاء اللَّه، خصوصاً تملّق و چاپلوسى. اشعار حماسى اشعار دیگرى است که معمولًا آهنگ خاصى را مى‏پذیرد. شعر حماسى شعرى است که از آن بویى از غیرت و شجاعت و مردانگى مى‏آید، شعرى است که روح را تحریک مى‏کند و به هیجان مى‏آورد، مثلًا: تن مرده و گریه دوستان به از زنده و طعنه دشمنان‏ مرا عار آید از این زندگى که سالار باشم کنم بندگى‏ این تقسیم بندى اختصاص به شعر ندارد، نثر هم همین‏طور است؛ نثرهاى حماسى داریم، نثرهاى غنایى داریم، نثرهاى رثایى داریم، انواع نثرها داریم. در جنگ صفّین در اولین برخوردى که میان سپاه على علیه السلام و سپاه معاویه رخ مى‏دهد، على روى حساب خودش حاضر نیست که شروع کننده جنگ باشد و تمام کوشش او این است که تا حد ممکن مشکلات و اختلافات را حل بکند، بلکه بتواند معاویه و یارانش را به اصطلاح روبراه بکند، ولى یک وقت متوجه مى‏شود که آنها پیشدستى کرده‏اند و شریعه یعنى جایى را که مى‏شود از فرات آب برداشت گرفته‏اند. على علیه السلام سعى مى‏کند با مذاکره مسأله را حل کند، پیغام مى‏دهد که هنوز بناى جنگ نیست و مى‏خواهیم مذاکره کنیم بلکه مسأله با مذاکره حل بشود، ولى طرف مقابل قبول نکرد. بنابراین یا باید اصحابش از تشنگى از پا دربیایند و یا باید جنگید، جنگى که دشمن شروع کرده است. در نهج البلاغه است که على علیه السلام در مقابل جمعیت، ناراحت و عصبانى از این کار مى‏ایستد و یک خطبه چند سطرى مى‏خواند. مى‏فرماید: «قَدِ اسْتَطْعَمْوکُمُ الْقِتالَ» اینها گرسنه جنگند و از شما غذا مى‏خواهند اما از دم شمشیر. «فَاقِرّوا عَلى‏ مَذَلَّةٍ وَ تَأْخیرِ مَحَلَّةٍ أَوْ رَوُّوا السُّیوفَ مِنَ الدِّماءِ تَرْووا مِنَ الْماءِ» لشکریانم! نمى‏گویم بروید بجنگید، بروید یکى از این دو راه را انتخاب کنید: یا تن به ذلت بدهید که آب را ببرند و شما نگاه کنید، یا اینکه این تیغها را از خون این ناکسان سیراب کنید تا خودتان سیراب شوید. «فَالْمَوْتُ فى حَیاتِکُمْ مَقْهورینَ وَ الْحَیاةُ فى مَوْتِکُمْ قاهِرینَ» زندگى این است که بمیرید ولى فائق باشید و مردن این است که زنده باشید ولى توسرى خور. با این سخنان خود آنچنان هیجان ایجاد کرد که در کمتر از دو ساعت، دشمن را بکلى از کنار شریعه فرات دور کردند که دیگر دشمن از تشنگى له له مى‏زد. ولى‏ على علیه السلام به سپاهیان خود گفت: شما هر روز اجازه بدهید که بیایند و آب بردارند. لشکریان گفتند: آنها به ما آب ندادند، پس ما هم به آنها آب نمى‏دهیم. ولى على فرمود: خیر، این یک کار غیرانسانى است؛ آب یک چیزى است که هر جاندارى حق دارد از آن استفاده کند. به آنها آب بدهید. پس معلوم شد سخن مى‏تواند سخن حماسى باشد و سخن حماسى یعنى سخنى که در آن بویى از غیرت و شجاعت و مردانگى باشد، بویى از ایستادگى و مقاومت باشد. اگر شعر یا نثرى داراى این خصوصیات باشد، آن را «حماسى» مى‏گویند. سرگذشتها و حادثه‏ها و تاریخچه‏ها هم اقسامى دارند. حادثه‏هایى داریم غنایى، حادثه‏هایى داریم اندرزى، حادثه‏هایى داریم رثایى و حادثه‏هایى داریم حماسى. یک سرگذشت تمامش فقط غناست، بوى غنا مى‏دهد، عشق است. داستانهاى رثایى و به اصطلاح تراژدیها هم زیاد است. داستانهاى اندرزى هم داستانهایى هستند که در آنها پند و اندرز است. داستان راستان همه‏اش داستانهاى اندرزى است. حتى شخصیتها هم اقسامى دارند. بعضى از شخصیتها شخصیت حماسى هستند و روحشان حماسه است، بعضى روحشان غنایى است، بعضى روحشان رثایى است، آه و ناله است، بعضى شکل روحشان شکل پند و اندرز و موعظه است. حالا که به‏طور اجمالى معنى حماسه را فهمیدیم، ...» (مجموعه‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏17، ص: 25 تا 27) به ابتدای نوشتار باز گشته و اولین حماسه سالی که به نام حماسه سیاسی و اقتصادی نامر گذاری شده است را تبیین میکنیم. امام خامنه ای در روز اول سال نود و دو در حرم رضوی فرمایشات مهمی را بیان فرمودند که با تمام ویژگی‌های حماسه را در خود داشت. شجاعت، غیرت، حمیت، صلابت، مقاومت و ... در فرمایشات ایشان موج می‌زد. سخنان ایشان در مورد تحریمها، مذاکره با امریکا، دشمنان ملت، پاسخ به تهدیدات اسراییل و ... سخنانی حماسی بود که اولین حماسه سال را رقم زد. شاید حماسی ترین بخش این فرمایشات انجا بود که ایشان فرمود: « رژیم صهیونیستی در قواره و اندازه‌ای نیست که در صف دشمنان ملت ایران به چشم بیاید. گاهی سردمداران رژیم صهیونیستی، ما را تهدید هم میکنند؛ تهدید به حمله‌ی نظامی میکنند؛ اما به‌نظرم خودشان هم میدانند، و اگر نمیدانند، بدانند که اگر غلطی از آنها سر بزند، جمهوری اسلامی «تل‌آویو» و «حیفا» را با خاک یکسان خواهد کرد.» بی تردید امت اسلامی نیز به تبع امام خود همانگونه که در این سالهای انقلاب حماسه های بسیاری خلق کرده اند، امسال نیز در عرصه سیاسی و اقتصادی حماسه دیگری خواهند آفرید.

کلمات کلیدی :