قول سدید

اول: کارشناس دینی!
«دختر شش ساله رو مجبور کردی چادر سرش کنه. طفلک یه بار چادر زیر پاش گرفت افتاد زمین... لبش پاره شد. به زنت گفتی ان شاءالله خدا اجرشو میده. مگه قرارمون 9 سالگی نبود؟ چرا کاسه داغ تر از آش شده بودی؟ چرا به تأثیر خواسته هات فکر نمی کردی؟ فکر نمی کردی باعث فراری شدن اون از خدا بشه؟!»
این جملات بخشی از فیلمنامه «دموکراسی تو روز روشن» است که توسط مأمور برزخ در بازخواست پدری بیان می شود که سعی نموده است دختر خود را با دستورات دینی آشنا کند! این فیلم چند ماه قبل از سینماهای جمهوری اسلامی ایران به نمایش در آمد و اکنون در شبکه خانوادگی به مردم ارائه می شود. این فیلم در بردارنده مضامینی با موضوع برزخ است که شایسته است مورد نقد محتوایی دقیق قرار گیرد. نقد این فیلم از آن جهت مهم است که کارشناس دینی این فیلم که در کسوت و لباس علمای دین می باشد، ادعا کرده است «در این فیلم از روح و مضمون حدود 170 آیه از آیات کریمه الهی مربوط به معاد و نیز حدود 400 حدیث از گفتار پیامبر و معصومین (علیهم السلام) استفاده شده است» از این رو ژانر فیلم را مذهبی دانسته است. این بدان معناست که حداقل برخی از مردمی که به تماشای این فیلم می نشینند با اعتماد به سخنان این کارشناس دینی هر آنچه از فیلم می بینند مبتنی بر دقت و نظر دینی یک عالم می پندارند!
اما به نظر، استفاده از روایات و آیات در این فیلم عالمانه و مدقانه نبوده است و نگاهی جامع و کامل و دقیق به مضامین روایات صورت نپذیرفته است. گرچه کارشناس دینی این فیلم در اظهار نظری عجیب خطاب به یکی از علما بیان کرده است؛ «افراد بسیاری در کسوت روحانیت زبان هنر و سینما را نمی فهمند.» اما سخن در محتوا و بیان برخی نواقص در فیلم است که این به زبان هنر و سینما مربوط نمی شود! این کارشناس در ادامه سخن خود خطاب به همان عالم او را به دوری از روح قرآن و روایات حضرات معصومین (علیهم السلام) متهم کرده و از حداقل فهم موضوعات مذهبی در فیلم عاجز دانسته و باز ادعا می کند «هر کس که از اندک معرفت دینی برخوردار، حامل عقل، بهره مند از اندیشه و دارای فکر باشد وقتی فیلم را ببیند، منکر قدرت تأثیرگذاری بینش و مضمون دینی حاکم بر فیلم نخواهد بود.» وی در جایی دیگر دلیل اصلی از ساخت این فیلم را «ارائه چهره صحیح و با نشاط از دین و مردم معرفی می کند.» با این مقدمه، به نقد مطلب فوق الذکر از این فیلم - که گوشه ای کوچک از سناریوی آن است - می پردازیم تا روشن شود این فیلم در هدف خود چقدر موفق بوده است.

دوم: روایات و استفتائات
در تعالیم اسلامی، بسیار سفارش شده است که کودکان را آرام آرام با احکام دین آشنا نمایید. امام جعفر صادق(ع) فرمودند: وقتی کودک به سن سه سالگی رسید، از او بخواهید که هفت بار عبارت «لااله الاالله» را بگوید. سپس، او را به حال خود وا گذارید تا به سن سه سال و هفت ماه و 20 روز برسد. در این هنگام، به او آموزش دهید که هفت بار بگوید: «محمد رسول الله» سپس، تا چهار سالگی او را آزاد بگذارید. در آن هنگام، از وی بخواهید که هفت مرتبه عبارت: «صلی الله علیه و آله» را تکرار نماید. سپس تا پنج سالگی او را آزاد بگذارید. در این وقت، اگر کودک دست راست و چپ خود را تشخیص داد، او را در برابر قبله قرار دهید و سجده را به او بیاموزید، در سن شش سالگی، رکوع، سجده و دیگر اجزای نماز را به او آموزش دهید. وقتی هفت سال او تمام شد، به او بگویید که دست و صورت خود را بشوید (در مورد وضو نیز بتدریج وضو گرفتن را بیاموزید). سپس، به او بگویید که نماز بخواند. آنگاه کودک را به حال خود وا گذارید تا نه سال او تمام شود... در این هنگام، وضو گرفتن صحیح را به او بیاموزید و او را به نماز خواندن وادارید. (وسائل الشیعه21: 474) درباره روزه گرفتن نیز وضع به همین ترتیب است. امام صادق(ع) می فرمایند: «ما اهل بیت هنگامی که کودکان مان به پنج سالگی رسیدند، دستور می دهیم که نماز بخوانند. پس شما کودکان خود را از هفت سالگی به نماز دستور دهید و در هفت سالگی، ما امر می کنیم تا به اندازه توانایی شان، نصف روز یا بیشتر یا کمتر روزه بگیرند، هنگامی که تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب آمد، دستور می دهیم که افطار کنند. این عمل، برای آن است که به روزه گرفتن عادت نمایند، پس، شما کودکان (پسران) خود را در 9 سالگی به اندازه توانایی شان به روزه گرفتن امر کنید و چون تشنگی و گرسنگی بر آنان غالب شد، افطار کنند.» (برای مشاهده روایات بیشتر مراجعه کنید به وسایل الشیعه ابواب احکام الاولاد باب 82 استحباب ترک الصبی سبع السنیناو ستا ملازمته سبع سنین و تعلیمه و تادیبه و کیفیه تعلیمه)
همچنین در مورد حضرت فاطمه(س) نقل شده است. در شب های قدر،کودکان خود را به بیداری و نخفتن وادار می نمودند. به این شیوه که در روز کاملاً آنها را می خواباندند و غذای مطلوبی می دادند تا برای شب زنده داری آماده باشند.
علاوه بر این، علمای بزرگوار شیعه بابی در کتب فقهی خود ذیل مباحث حج و روزه و ... گشوده اند با این عنوان که آیا عمل صبی و غیر بالغ شرعی است یا تمرینی؟ یعنی خداوند بر آن ثواب می دهد و اثرات شرعی بر آن بار می شود یا نه فقط از باب تمرین است. جدای از اختلافاتی که علما در ا ین بحث دارند اصل بحث به طور بدیهی پذیرفته شده است که باید والدین کودکان خود را به دستورات شرع تمرین و آموزش دهند. (برای نمونه نگاه کنید به جامع المقاصد1 : 422، مسالک الافهام2: 15، تکمیل مشارق الشموس فی شرح الدروس: 364)
علاوه بر این، علمای کنونی نیز این گونه آموزش ها و تعلیمات را وظیفه والدین می دانند چنانچه در ذیل در استفتائاتی که از ایشان شده است به این امر تأکید داشته اند:
برخی از مادران فرزندان دختر خود را که به حد بلوغ شرعی نرسیده اند با سر و پـای برهنه در خیـابان ها و مجالس در حضور نامحرمان می آورند. مستـدعی است وظیفـه والـدین را در قبـال فـرزنـدان خـود بیـان فـرموده و این بی اعتنایی چه صورت دارد؟
آیت الله فاضل(ره): بر پدر و مادر است که فرزندان خود را با آداب و رسوم اسلامی و وظایف شرعی آشنا کنند و چنانچه موارد مذکور موجب تهییج و مفسده شود، اگرچه بچه ممیز نباشد، باید آنان را بپوشانند و حفظ کنند تا جامعه آلوده و بی بند و بار نشود.
آیت الله سیستانی: بر غیر بالغ پوشیدن واجب نیست ولی پدر و مادر لازم است که فرزند خود را به رعایت آداب و شئون اسلامی وادار نمایند و در تربیت صحیح شرعی آنان بکوشند.
آیت الله بهجت(ره): تمرین اطفال بر وظایف شرعیه به عهده والدین است.
آیت الله صافی: کار صحیحی نیست و والدین موظفند دختر را از کودکی به رعایت حجاب و گریز از نامحرم عادت دهند و اگر در این امر مسامحه کنند و دختر را نسبت به نامحرم بی تفاوت نمایند شریک در معاصی دختر هستند. در حدیث وارد شده که در مجلسی که حضرت رضا(ع) تشریف داشتند و عده ای نیز حضور داشتند، دختربچه ای وارد شد حضار در مجلس یکی یکی دختر را مورد نوازش قرار دادند تا رسید به حضرت رضا(ع)، آن حضرت از سن دختر سوال کردند گفته شد، پنج سال، حضرت دختر را از خود دور کرد و رفتاری که دیگران کرده بودند ننمودند و اعمال آن بزرگوار باید برای زن مسلمان سرمشق باشد.
آیت الله مکارم: بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را به مسائل اسلامی از زمان طفولیت آشنا کنند.
آیت الله تبریزی: پوشش بر دختران نابالغ واجب نیست، لکن وظیفه والدین است که دختران شان را به پوشش اسلامی دعوت دهند و فرزندان شان را با احکام اسلامی تربیت نمایند. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید1: 179)
همچنین در پاسخ به این سوال که «برخی از والدین پسربچه های خود را بدون شلوار و پوشش مناسب بیرون می آورند و معتقدند اشکالی ندارد، خواهشمند است در این رابطه راهنمایی فرمایید.» مراجع عظام پاسخ های مشابهی را بیان فرموده اند.

سوم: حکم عقل و نتیجه گیری
جدای از این دلایل روایی، عقل نیز حکم به این موضوع می کند. دلیل این امر هم روشن است چرا که بدون آمادگی در دوران کودکی، نمی توان توقع داشت فرزندان به محض رسیدن به سن بلوغ دستورات و احکام دینی را فرا بگیرند! چنین چیزی مانند ورزشکاری ناآماده می ماند که با روحیه و جسمی نامناسب قصد انجام حرکات و رفتارهای ورزشی را دارد، بی شک چنین ورزشکاری یا در اثنای کار کم می آورد یا در پایان کار از بدن درد و کوفتگی عضلات از کار می افتد. صاحب نظران تعلیم و تربیت در این باره چنین اظهار نظر کرده اند: «اگر پیام تربیتی با سرعت و تعجیل و بدون در نظر گرفتن فرصت درون سازی از جانب کودک صورت گیرد هر چند مظاهر یک انتقال صوری انجام گرفته است، اثر آن پایدار و ماندنی نخواهد بود.» آیا می توان پذیرفت دختری که تا 9 سالگی ستر و چادر را تجربه نکرده است صبح روز 9 سالگی با حجاب به راحتی کنار بیاید و با آن احساس غریبی نکند؟
از سویی تمرین کودکان به انجام عبادت ها سبب می گردد آنها با این مسائل انس بگیرند و در بزرگسالی عبادات را با سهـولت بیشتری انجام دهند.
البته این به معنای سخت گیری و افراط نیست، چنانچه شاید نویسنده این فیلمنامه چنین ادعایی را داشته باشد و بگوید عبارت «مجبورش کردی» هم دلیل بر این بوده است که منظور ما دوری از اعتدال بوده است اما عبارت بعدی که «مگر قرارمون 9 سالگی نبود» حداقل این شائبه را ایجاد می کند تا قبل از آن، هر اقدامی برای تعلیمات دینی فرزندان کاسه داغ تر از آش شدن است! و باید در برزخ برای این عمل پاسخگو هم باشد! آیا این گونه مبهم بیان نمودن مطلب، زبان هنری برای نشان دادن چهره واقعی دین است؟!
اما آنچه در روایات دیده و فهم می شود این است که والدین وظیفه دارند به شیوه های صحیح، احکام و اعتقادات دینی را به فرزندان خود آموزش دهند و اگر از چنین کاری سر باز بزنند در برزخ مورد مواخذه قرار خواهند گرفت. البته ممکن است برخی در انجام و شیوه دچار خطا و اشتباه شوند ولی این نباید به اصل بحث لطمه ای بزند.
¤ر.ک به اصول آموزش نماز به کودکان و نوجوانان نوشته محمدرضا مطهری

صبح صادق، ش.475، ص.6

کلمات کلیدی :